Innovatieve arbeidsorganisatie is harde business. De bedoeling is om betere ondernemingsresultaten te behalen. Het is een manier van werken waardoor ondernemingen sneller, meer flexibel en efficiënter kunnen inspelen op complexe klantvragen en markteisen. Daarom zie je dit soort maatregelen opduiken in ondernemingen en sectoren die onder druk staan om de concurrentie op langere termijn de baas te blijven. Innovatieve arbeidsorganisatie biedt een antwoord op strategische uitdagingen die te complex zijn om op te lossen met eenzijdige besparingen op loon- en personeelskosten: 

  • Klanten eisen maatwerk i.p.v. standaardproducten: producten en/of diensten volgens hun specifieke wensen, de beste kwaliteit, zo snel mogelijk en tegen de scherpst mogelijke prijs 
  • Nieuwe producten, technieken en toepassingen zijn steeds sneller achterhaald: zowel de snelheid van technologische evoluties als de wereldwijde concurrentiestrijd, dwingt ondernemingen om zich continu in vraag te stellen. In vele sectoren geldt dat wie niet mee evolueert er vroeg of laat uitgaat. 
  • De roep om duurzame producten en productieprocessen klinkt steeds luider: in het aankoopgedrag van klanten, in veranderende wetgeving en normeringen, door prijsschommelingen ten gevolge van een toenemende energie- en grondstoffenschaarste,… 
  • Werknemers langer, gezond en gemotiveerd aan het werk houden blijkt in vele ondernemingen niet vanzelfsprekend. De druk om het werk anders te organiseren neemt toe. 

  • De financiële en economische situatie van een onderneming kan een grote invloed hebben op de uitkomst van innovatieve arbeidsorganisatie, zeker wanneer er door het herschikken van taken bepaalde functies verdwijnen. Bedrijven in groeimodus kunnen getroffen werknemers makkelijker heroriënteren. In het andere geval loert jobverlies sneller om de hoek. Probeer hierop tijdig te anticiperen. 

 

Een doordachte arbeidsorganisatie als economische troef

Om goed te begrijpen waar het economisch voordeel van innovatieve arbeidsorganisatie precies ligt, is het nodig om te kijken hoe ondernemingen de voorbije decennia hun arbeidsorganisatie hebben afgestemd op de eisen van de markt. De kans is groot dat ook in jouw onderneming de arbeidsorganisatie al lang geleden werd vastgelegd. Wat jij vandaag als werknemer mag en kan doen, met wie je op de werkvloer in contact komt en wat jij van hen mag verwachten, in welke afdeling je werkt, welke systemen of machines jij kan gebruiken… Al die zaken worden bepaald door de arbeidsorganisatie van jouw onderneming. De arbeidsorganisatie legt vast hoe al het werk dat moet gebeuren, wordt opgedeeld in verschillende afdelingen, functies en takenpakketten. Of anders gezegd: hoe vragen/bestellingen van klanten worden verwerkt tot verkoopbare diensten of producten. 

In de meeste ondernemingen werd destijds gekozen om het werk op een bureaucratische manier te organiseren. Het organigram van dit soort ondernemingen lijkt op een piramide: een directieteam met een beperkt aantal leden staat aan de top, het uitvoerend personeel bengelt onderaan en daartussen hangt een veelheid aan hiërarchische niveaus. Het succes van deze piramidestructuur (ook wel de bureaucratische of Tayloristische arbeidsorganisatie genoemd) is gebaseerd op het feit dat massaproductie lange tijd de norm was: ondernemers konden succes boeken met lange, voorspelbare runs van een beperkt aantal producten. De markt vroeg immers in grote getale om standaardproducten waarvan de kwaliteitseisen relatief laag waren. Productieprocessen verliepen in verregaande mate voorspelbaar. De top van het bedrijf kon het werk op voorhand nauwkeurig voorspellen en plannen. Zij konden tot in de details omschrijven wie er wat moest doen om de beoogde resultaten te behalen en moesten er enkel voor zorgen dat iedereen zich aan hun voorschriften hield. 

Kenmerkend aan bureaucratische organisaties is dat in dit soort ondernemingen elke pion moet uitvoeren wat diegene boven hem of haar beveelt. Werknemers moeten zich houden aan allerhande regels, voorschriften en procedures. Ze hebben weinig ruimte om hun eigen ervaring of vakkennis te gebruiken want er is een strikte scheiding tussen denken en doen. Het denkwerk is volledig in handen van het management. Zij berekenen en plannen op voorhand alle aspecten van het werk en bepalen – vaak tot in de details – hoe werknemers moeten werken. Als er bij de uitvoering van het werk onverwachte problemen opduiken, worden werknemers in een bureaucratische arbeidsorganisatie geacht de procedures te volgen. Dat betekent dat zij hun oversten moeten inlichten zodat er op een hoger niveau aan een oplossing kan worden gewerkt. 

“Bij ons werd dat vroeger openlijk gezegd: Jullie moeten niet meedenken. Doe maar gewoon wat we zeggen. Daar worden jullie tenslotte voor betaald. Dat werd er goed ingeprent… Gelukkig zijn de tijden ondertussen veranderd.” (Afgevaardigde, metaalverwerkend bedrijf) 

“Al die voorschriften… Dat wordt allemaal berekend door die gasten met hun schone plastrons. Die ’t zogezegd allemaal hebben geleerd uit hun schoolboeken. Die mannen komen ons hier vertellen wat wij zouden moeten doen. En keer op keer zijn hun berekeningen gebaseerd op de ideale situatie; op scenario’s waarin niets verkeerd loopt. Maar daar zijn wij niets mee bij onze klanten. Want 9 op de 10 keren loopt het niet volgens het boekje en moet je improviseren. Maar als je dat dan zegt… O wee! Dan ben je ‘maar’ een arbeider van de vloer.” 
(Militant, onderhoudsfirma) 

 

Waar massaproductie vroeger de regel was, is dit nu eerder uitzonderlijk geworden. Vandaag is de markt in vele sectoren grondig veranderd, terwijl de arbeidsorganisatie in het merendeel van de ondernemingen niet mee is geëvolueerd. Op veel werkvloeren zien werknemers vandaag steeds kortere runs opduiken van steeds meer producten, met steeds meer omschakelingen en steeds meer onvoorspelbaarheden. Bovendien zijn klanten ook enorm veeleisend geworden. Ze verlangen maatwerk, kwaliteit, korte wachttijden en een scherpe prijs. En draaien hun hand niet langer om om concurrenten tegen elkaar uit te spelen. 

“De klant wil vandaag allerhande prutsen: een krulletje hier, een fantasietje daar,… ’t Is soms het noemen niet waard. Voor ons is dat altijd een pak werk om zulke stukken voor te bereiden. En ’t frustrerende is dat je er ’s dinsdags dikwijls een paar van een bepaalde soort maakt, nadien enkele andere op je bord krijgt en dat je de volgende dag weer diezelfde van eerst moet maken! Da’s om de muren van op te lopen.” 
(Afgevaardigde, betonbedrijf) 

 

Deze evoluties vergen van ondernemingen een doordachte aanpak. En hier schuilt het economische voordeel van innovatieve arbeidsorganisatie. Bureaucratische organisatiestructuren schieten te kort in een omgeving die wordt gekenmerkt door constante verandering: ze zijn te traag, te log en te weinig efficiënt. Vragen of problemen van op de werkvloer leggen in dit type ondernemingen bijvoorbeeld een lange weg af doorheen de organisatie vooraleer ze bij de juiste persoon terechtkomen. Hoe groter de piramide, hoe meer tussenstations en des te groter de kans op communicatieproblemen en –fouten. Dit leidt niet enkel tot slechte afstemming tussen 'denkers' en 'doeners', of tot frustraties op de vloer, maar ook allerhande organisatorische, kwaliteits- en efficiëntieproblemen zijn hiervan het gevolg. Klassieke ingrepen zoals het opvoeren van de werkdruk, standaardiseren van processen of besparen op personeelskosten, blijken in deze context slechts een doekje voor het bloeden, en op termijn zelfs contraproductief. Omdat de arbeidsorganisatie niet is aangepast aan de huidige eisen van de markt.

 

Ondernemingen die werken volgens de principes van innovatieve arbeidsorganisatie kunnen beter, sneller en veel efficiënter inspelen op complexe, steeds wisselende en weinig voorspelbare klantvragen. Daarom besluiten steeds meer ondernemingen om hun manier van werken structureel in vraag te stellen en een inhaalbeweging te maken aan de hand van innovatieve arbeidsorganisatie.